Artykuł 176 Kodeksu spółek handlowych (KSH) budzi w ostatnich latach rosnące zainteresowanie ze strony zarówno przedsiębiorców, jak i organów podatkowych. Powodem jest wyjątkowa możliwość, jaką przepis ten daje spółkom z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.): pozwala bowiem na nałożenie na wspólników obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych. Czym dokładnie są takie świadczenia, jakie niesie to korzyści i jakie wyzwania – zwłaszcza w kontekście nowych interpretacji ze strony ZUS i NFZ – wiążą się z ich wdrożeniem?
Czym są Powtarzające się Świadczenia Niepieniężne?
Powtarzające się świadczenia niepieniężne są określonym przez KSH typem świadczeń, które spółka z o.o. może nałożyć na swoich wspólników na podstawie zapisów w umowie spółki. Charakterystycznym elementem tych świadczeń jest to, że nie mogą być ani jednorazowe, ani ciągłe; muszą mieć charakter cykliczny, powtarzając się w regularnych odstępach. Świadczenia te są różne od standardowych wkładów na rzecz spółki, które wspólnicy wnoszą przy zakładaniu spółki. W odróżnieniu od nich, nie zasilają kapitału zakładowego, lecz tworzą pewnego rodzaju stałe, okresowe zobowiązania wobec spółki.
Przykładami takich świadczeń mogą być dostawy surowców lub produktów przez wspólnika, doradztwo techniczne, wsparcie w zakresie know-how lub nawet użyczenie przestrzeni produkcyjnej na rzecz spółki. Na podstawie artykułu 176 KSH, wspólnik, wykonując te świadczenia, ma prawo do otrzymywania wynagrodzenia, niezależnie od tego, czy spółka osiąga zysk, co czyni ten sposób wynagradzania wyjątkowo atrakcyjnym.
Wdrożenie Świadczeń Niepieniężnych – Wymogi Formalne
Wprowadzenie obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych wymaga odpowiednich zapisów w umowie spółki. Umowa musi precyzować rodzaj i zakres świadczeń, które wspólnik będzie zobowiązany spełniać. Konieczne jest również określenie terminu oraz częstotliwości świadczenia – z uwzględnieniem jego charakteru cyklicznego. Wynagrodzenie za świadczenia nie może przekraczać stawek rynkowych, co ma zapobiegać nadmiernemu wyciąganiu środków z majątku spółki.
Zmiana umowy spółki w zakresie nałożenia takich świadczeń wymaga zgody wspólnika oraz podjęcia uchwały większością 2/3 głosów. Warto podkreślić, że zbycie udziału obciążonego obowiązkiem powtarzających się świadczeń niepieniężnych wymaga zgody spółki, co wprowadza dodatkowy wymóg formalny.
Korzyści i Użyteczność Art. 176 KSH
Jedną z kluczowych zalet wykorzystania powtarzających się świadczeń niepieniężnych jest możliwość stałego powiązania wspólników ze spółką. Dzięki temu spółka może zapewnić sobie nieprzerwaną współpracę z partnerem dostarczającym surowce, usługi lub know-how, co stabilizuje jej działalność operacyjną i gospodarcze funkcjonowanie. Dla wspólników taki model świadczeń niepieniężnych oznacza możliwość uzyskiwania wynagrodzenia bez składek na ubezpieczenia społeczne, co stanowi atrakcyjną alternatywę dla tradycyjnych form wynagrodzenia.
Zmiana Podejścia Organów – Problematyka Interpretacyjna
Do połowy 2023 roku art. 176 KSH był interpretowany przez ZUS i NFZ jako podstawa do wypłaty wynagrodzenia, od którego nie były naliczane składki ZUS oraz składki zdrowotne. Jednak od tego czasu nastąpił przełom w linii interpretacyjnej tych organów. W uzasadnieniach swoich nowych stanowisk ZUS i NFZ kwestionują pierwotny cel powstania tego przepisu, twierdząc, że współcześnie obowiązki wspólników wobec spółki mogą być realizowane na podstawie klasycznych umów cywilnoprawnych, np. umowy zlecenia czy umowy dostawy.
Nowe podejście oznacza, że organy zaczęły dostrzegać w takich świadczeniach ukrytą formę optymalizacji podatkowej. Organy stoją na stanowisku, że choć art. 176 KSH formalnie nie tworzy podstawy do ubezpieczeń, to świadczenia realizowane przez wspólników w tej formule są często podobne do usług wynikających z umowy zlecenia. Na tej podstawie organy uznają, że skoro świadczenia wspólników można utożsamiać z typową umową zlecenia, to powinny one podlegać obowiązkowi opłacania składek.
Absurdalność Nowego Stanowiska
Nowe stanowisko organów jest krytykowane przez praktyków i ekspertów z kilku powodów. Po pierwsze, organy wykonawcze, stosując przepisy prawa, nie powinny oceniać ich przydatności. Jeżeli organom wykonawczym wydaje się, że przepis nie przystaje do współczesnych realiów, powinny one jedynie stosować przepisy, pozostawiając ustawodawcy możliwość ich uchylenia lub zmiany. Po drugie, artykuł 176 KSH stanowi odrębną podstawę prawną, która jest częścią stosunku korporacyjnego. Twierdzenie, że wynagrodzenie wynikające z art. 176 KSH jest umową cywilnoprawną (np. zleceniem) jest sprzeczne z konstrukcją stosunku korporacyjnego, który jest szczególnym stosunkiem prawnym, charakteryzującym relacje wspólnika ze spółką.
Praktyczne Skutki Nowego Stanowiska
Odmowa przez ZUS i NFZ uznawania wynagrodzenia za powtarzające się świadczenia niepieniężne jako świadczenia zwolnionego ze składek ZUS oraz składki zdrowotnej może oznaczać poważne konsekwencje finansowe dla wspólników oraz spółek, które dotychczas korzystały z tej formy wynagradzania. W praktyce, jeżeli ZUS w wyniku kontroli zakwestionuje taki sposób wynagradzania, może domagać się zapłaty zaległych składek wraz z odsetkami. Warto jednak zaznaczyć, że obecnie negatywne stanowisko ZUS i NFZ opiera się głównie na wydawanych interpretacjach, a nie na decyzjach pokontrolnych. To powoduje, że nie ma jeszcze praktyki kontrolnej.
Przyszłość Art. 176 KSH w Świetle Orzeczeń Sądu
Obecnie pierwsze orzeczenia sądowe zaczynają pojawiać się w sprawach dotyczących art. 176 KSH, dając nadzieję na przywrócenie pierwotnego znaczenia tego przepisu. W orzeczeniach tych sądy dostrzegają różnice między klasycznymi umowami cywilnoprawnymi a stosunkiem wynikającym z art. 176 KSH. Stosunek ten ma bowiem charakter korporacyjny, nie cywilnoprawny, co powinno skutkować jego odrębnością od zleceń i wyłączeniem spod regulacji składkowych.
Czy Art. 176 KSH Jest Nadal Bezpieczny?
Obecne stanowisko ZUS i NFZ może budzić obawy przedsiębiorców, którzy korzystają z tej formy wynagradzania. Jednakże biorąc pod uwagę brak jednolitej linii orzeczniczej w sądach, brak decyzji pokontrolnych oraz specyficzny charakter stosunku korporacyjnego wynikającego z art. 176 KSH, przedsiębiorcy nie powinni podejmować pochopnych działań. Zamiast panicznie wycofywać się z korzystania z art. 176 KSH, warto obserwować rozwój sytuacji, zwłaszcza w kontekście nowych wyroków sądowych.
Podsumowując, artykuł 176 KSH pozostaje ciekawą opcją na uregulowanie współpracy między wspólnikami a spółką w ramach powtarzających się świadczeń niepieniężnych. Jednak zmiana podejścia ZUS i NFZ w zakresie składek rodzi istotne wyzwania. Z tego powodu każda spółka, która rozważa wdrożenie lub dalsze wykorzystywanie tego przepisu, powinna uwzględnić nowe stanowiska organów i ewentualnie przygotować odpowiednie zabezpieczenia prawne.
