Bez organu wykonawczego, jakim jest zarząd spółki, spółka z ograniczoną odpowiedzialności nie byłaby w stanie samodzielnie prowadzić swoich spraw. Zarząd w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, tak jak w przypadku innych spółek kapitałowych, składa się z jednego lub z większej liczby członków, a w jego skład mogą zostać powołane osoby spośród wspólników lub spoza ich grona. Członek zarządu omawianej spółki z o. o. jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.
Mandat członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
Zarząd spółki z o.o. może być powoływany na czas określony lub nieokreślony. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu (art. 202 § 1 k.s.h.).
W przypadku powołania członka zarządu na okres dłuższy niż rok, jego mandat wygasa z dniem, w którym odbyło się zgromadzenie wspólników, zatwierdzające sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy sprawowania funkcji członka zarządu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 202 § 2 k.s.h.). Ponadto, jeżeli umowa spółki przewiduje, że członków zarządu powołuje się na okres wspólnej kadencji, mandat członka zarządu powołanego przed jej upływem wygasa równocześnie z wygaśnięciem mandatów pozostałych członków, chyba że umowa spółki przewiduje inaczej (art. 202 § 3 k.s.h.).
Art. 201 k.s.h.
§ 4. Członek zarządu jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.
Art. 203 k.s.h.
§ 1. Członek zarządu może być w każdym czasie odwołany uchwałą wspólników. Nie pozbawia go to roszczeń ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu.
§ 2. Umowa spółki może zawierać inne postanowienia, w szczególności ograniczać prawo odwołania członka zarządu do ważnych powodów.
§ 3. Odwołany członek zarządu jest uprawniony i obowiązany do złożenia wyjaśnień w toku przygotowania sprawozdania zarządu z działalności spółki i sprawozdania finansowego, obejmujących okres pełnienia przez niego funkcji członka zarządu, oraz do udziału w zgromadzeniu wspólników zatwierdzającym sprawozdania, o których mowa w art. 231 § 2 pkt 1, chyba że akt odwołania stanowi inaczej.
Kadencja członka zarządu spółki z o.o. – przykład
Trwanie mandatu zależy zatem w dużej mierze od pełnego roku obrotowego, a pośrednio wiąże się z długością kadencji. Oznacza to, że jeżeli członek zarządu został powołany 1 lutego 2013 r. na dwuletnią kadencję, to upływa ona 1 lutego 2015 r., przy założeniu, że rok obrotowy spółki pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Mandat natomiast wygasa w tej sytuacji z dniem odbycia zgromadzenia wspólników, które zatwierdzi sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji, a więc w tym przypadku za rok 2014. Wobec tego mandat członka zarządu może wygasnąć 2 stycznia 2015 r., ale równie dobrze 30 czerwca 2015 r., gdyż zgromadzenie wspólników powinno się odbyć najpóźniej w ciągu sześciu miesięcy od zakończenia roku obrotowego (przy założeniu, że pokrywa się on się z kalendarzowym).
Ponadto mandat wygasa co do zasady tylko wtedy, gdy odbyło się przedmiotowe zgromadzenie wspólników bądź walne zgromadzenie i zatwierdziło sprawozdanie finansowe zarządu za ostatni pełny rok obrotowy jego działalności.
Upływ kadencji członka zarządu spółki z o.o.
Wydaje się, że po upływie kadencji dla odwołanego członka sprawowanie funkcji w zarządzie powinno sprowadzać się do obowiązku i prawa złożenia wyjaśnień w trakcie przygotowania sprawozdania zarządu z działalności spółki i sprawozdania finansowego, obejmujących okres pełnienia przez niego funkcji oraz do udziału w zgromadzeniu wspólników zatwierdzającym te sprawozdania, chyba że akt odwołania stanowi inaczej (art. 203 § 3 k.s.h.).
Trudno wyobrazić sobie praktyczne egzekwowanie tego obowiązku. Zasadniczo z utrzymywaniem mandatu po upływie kadencji nie powinny wiązać się dalsze obowiązki i uprawnienia do wykonywania funkcji członka zarządu. Nie przysługują też żadne świadczenia ze strony spółki z wyjątkiem przewidzianych w akcie powołania bądź odwołania oraz w umowie o pracę (umowie zlecenia, kontrakcie menedżerskim) zawartej z członkiem zarządu. Rozważyć należy wprowadzenie rozwiązania, które zsynchronizowałoby upływ kadencji z dniem wygaśnięcia mandatu.
Mandat a kadencja członka zarządu spółki z o.o.
Z drugiej strony spór o pojęcie mandatu i kadencji jest czysto teoretyczny, gdyż w praktyce do reprezentowania spółki będzie uprawniona osoba powołana do pełnienia funkcji członka zarządu, a nie członek zarządu, którego kadencja upłynęła, ale mandat jeszcze nie wygasł. Dla osób trzecich znaczenie będą miały przede wszystkim wpisy w tym zakresie w rejestrze przedsiębiorców, którymi powinny się one kierować przy wchodzeniu ze spółką we wszelkie stosunki prawne. Niemniej rozwiązania Kodeksu spółek handlowych nie dają jednoznacznej odpowiedzi i nie rozwiązują problemu kadencji i mandatu członka zarządu.
Na tym tle powstało i powstaje wiele niejasności. Zagadnienie to wielokrotnie poruszano w orzecznictwie oraz doktrynie. Na aprobatę zasługuje niewątpliwie stanowisko Sądu Najwyższego, który w wyroku z 3 marca 2006 r., (II CSK 147/05) stwierdził, że kadencja to okres, na jaki został powołany członek zarządu do pełnienia swojej funkcji, a mandat to umocowanie członka zarządu do jej pełnienia. Okresy trwania kadencji i mandatu mogą zatem, ale nie muszą, pokrywać się. Może bowiem zaistnieć przejściowa sytuacja, gdy członek zarządu już po upływie kadencji nadal posiada mandat do pełnienia tej funkcji.[1]
Kadencja: członka zarządu czy całego zarządu?
W doktrynie pojawił się również problem, czy kadencja odnosi się do całego zarządu, czy jest liczona indywidualnie dla każdego z członków. W związku z tym nasuwa się pytanie, czy kadencję członka zarządu powołanego w trakcie trwającej już kadencji należy liczyć od początku, czy jest kontynuacją kadencji już rozpoczętej. Jak wynika z przytaczanego art. 202 § 3 k.s.h., jeżeli umowa spółki przewiduje, że członków zarządu powołuje się na okres wspólnej kadencji, to mandat powołanego przed upływem danej kadencji zarządu wygasa równocześnie z wygaśnięciem mandatów pozostałych członków zarządu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Kadencja członka zarządu powołanego w trakcie trwającej kadencji zarządu stanowi zatem kontynuację tej ostatniej i wygasa razem z wygaśnięciem kadencji członków zarządu wcześniej powołanych.
Wspólnicy mogą odwołać członka zarządu w każdym czasie. Regulacja zawarta w art. 201 § 4 k.s.h. ma charakter względnie wiążący, co w praktyce oznacza, że umowa spółki może regulować odmiennie zasady odwoływania członków zarządu – np. w umowie spółki można przyznać innemu organowi spółki kompetencję do odwoływania członków zarządu.
Zdarza się, że wspólnicy chcą pozbyć się niechcianego jedynego członka zarządu, paraliżującego funkcjonowanie całej spółki. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, w takiej sytuacji należy zwołać zgromadzenie wspólników celem podjęcia stosownej uchwały. Jeżeli jednak osoba ta jest jednocześnie wspólnikiem, należy liczyć się z jej ewentualną odmową zwołania zgromadzenia. W takim przypadku można zastosować rozwiązanie z art. 236 i 237 k.s.h. Według tych przepisów wspólnik lub wspólnicy reprezentujący co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego mogą żądać zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników, jak również umieszczenia określonych spraw w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników. Żądanie takie należy złożyć na piśmie zarządowi najpóźniej na miesiąc przed proponowanym terminem zgromadzenia wspólników. Jeżeli w terminie dwóch tygodni od dnia przedstawienia tego żądania nadzwyczajne zgromadzenie wspólników nie zostanie zwołane, sąd rejestrowy może, po wezwaniu zarządu do złożenia oświadczenia, upoważnić do jego zwołania wspólników występujących z tym żądaniem.
Prawo przewiduje inną możliwość niż drogę sądową. Stwarza ją rozwiązanie z art. 227 § 2 k.s.h. Przepis ten pozwala bez zgromadzenia wspólników powziąć uchwały, jeżeli wszyscy wspólnicy wyrażą na piśmie zgodę na głosowanie pisemne. W takiej sytuacji nie przedstawia się przedmiotu uchwały poddanej pod głosowanie w późniejszym terminie. Podczas późniejszego głosowania obowiązuje zasada większości, wynikająca z kodeksu, dzięki czemu problematyczny członek zarządu będący jednocześnie wspólnikiem może zostać przegłosowany.
Odwołanie członka zarządu
Zasadą jest, że członka zarządu można odwołać bez konieczności wskazywania przyczyn. Umowa spółki może jednakże ograniczyć tę możliwość do ważnych powodów (art. 203 § 2 k.s.h.). Jeżeli takie zaistnieją i zapadnie decyzja o odwołaniu członka zarządu, wówczas uchwała w tej sprawie powinna zawierać uzasadnienie ze wskazaniem powodu.
Oczywiście „ważne powody” stanowią klauzulę generalną i wyliczenie wszystkich ewentualności nie jest możliwe. Przy czym wcale nie muszą polegać na zawinionym działaniu członka zarządu. Mogą to być: ciężka choroba, dłuższy wyjazd za granicę, naruszenie obowiązków zarządcy spółki, zajmowanie się interesami konkurencyjnymi, utrata kwalifikacji do wykonywania powierzonych zadań, naruszenie dobrego imienia spółki, popełnienie przestępstwa, nieudzielenie absolutorium, nieudolność lub ograniczenie zakresu działalności spółki, czyniące zbędnym posiadanie licznego zarządu itp.[2]
[1] szerzej na temat pojęć “mandat” i “kadencja”: J. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2015, LEGALIS 2016; W. Pyzioł, w: Pyzioł, Komentarz KSH, 2008, s. 397–400; A. Szumański, w: Sołtysiński, Szajkowski, Szumański, Szwaja, Komentarz KSH, t. II, 2005, s. 461–476; Kidyba, Kodeks, t. I, 2011, s. 859–875; J. Naworski, w: Potrzeszcz, Siemiątkowski, Komentarz KSH, t. II, 2011, s. 231–252; A. Szumański, w: System PrPryw, t. 17A, s. 466–473; A. Rachwał, w: System PrHandl, t. 2, 2012, s. 785–787; Rodzynkiewicz, Komentarz KSH, 2009, s. 364–367; R. Pabis, w: Bieniak, Bieniak, Nita-Jagielski, Oplustil, Pabis, Rachwał, Spyra, Suliński, Tofel, Zawłocki, Komentarz KSH, 2012, s. 771–778
[2] J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita-Jagielski, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2015.
