Marzenia o udanej akcji crowdfundingowej rozpalają wyobraźnię niejednego startującego przedsiębiorcy, a kwoty osiągane na internetowych zbiórkach przyprawiają o zawrót głowy. Czym jest zatem ten sławny crowdfunding i jak w polskiej rzeczywistości wyglądają jego regulacje od strony prawnej? Przedstawiamy artykuł przygotowany przez naszych adwokatów z kancelarii doradztwa podatkowego w Warszawie.
Co to jest crowdfunding?
Crowdfunding jest formą finansowania różnego rodzaju projektów przez społeczność, która jest lub zostanie wokół tych projektów zorganizowana. Przedsięwzięcie jest w takim przypadku finansowane poprzez dużą liczbę drobnych, jednorazowych wpłat dokonywanych przez osoby zainteresowane projektem. System crowdfundingu pozwala użytkownikom dokonywać inwestycji w różne typy projektów i przedsięwzięć, poza regulowanym rynkiem wymiany kapitału, z wykorzystaniem internetowych platform społecznościowych, które wspierają bezpośrednią interakcję pomiędzy inwestorami, a osobami zbierającymi środki finansowe. Warto przyjrzeć się bliżej wszystkim najpopularniejszym modelom crowdfundingu.
Darowizny
Model crowdfundingu dotacyjnego jest prosty, generuje najmniej problemów prawnych i ryzyka dla uczestników. Prowadzenie kampanii mających na celu zebranie drobnych darowizn jest bardzo dobrze znane (chociażby WOŚP, czy też siepomaga.pl). Przy tym z punktu widzenia polskiego prawa warto w tym miejscu odróżnić zbiórki, które podpadają pod regulację ustawy z dnia 14 marca 2014 r. o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych (Dz.U. z 2014 r. poz. 498) i wymagają ujawnienia w portalu zbiórek publicznych, od tych, które tego nie wymagają. Uznaje się, że przepis określający zakres działania ustawy o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych jest interpretowany ściśle. Zbiórką publiczną jest zbieranie ofiar w gotówce lub w naturze w miejscu publicznym, a zatem zbiórki prowadzone bezgotówkowo za pośrednictwem Internetu nie są uznawane za zbiórki publiczne.
Nagrody
Popularnym stadium pośrednim pomiędzy crowdfundingiem dotacyjnym a formami uwzględniającymi świadczenie wzajemne w tradycyjnym sensie jest crowdfunding oparty na nagrodach. Chodzi o nagrody za wspieranie określonej osoby czy firmy za pośrednictwem serwisu crowdfundingowego. Najczęściej są to drobne prezenty (własnoręcznie napisana kartka pocztowa, koszulka czy inny gadżet), ewentualnie dostęp na zamknięty serwer czy jakieś pomysłowe przywileje. Zwykle takie nagrody pojawiają się dopiero po przekroczeniu określonego progu miesięcznych darowizn i służą zachęceniu do zwiększonego finansowego zaangażowania.
Trudno jest taką nagrodę nazwać świadczeniem ekwiwalentnym, co skłania do zastanowienia się, jaki rodzaj umowy jest w takim przypadku zawierany, a więc także jak powinny brzmieć regulaminy serwisów patronackich, czy przekazanie nagrody można prawnie egzekwować itd.
Przedsprzedaż
Kolejną formą crowdfundingu według ciężaru gatunkowego jest przedsprzedaż. Wsparcie jest finansowe, ale zwykle niesie ze sobą także aktywny udział w kampanii informacyjnej. Wdrożenie pomysłu może wymagać budowy całej linii produkcyjnej czy innej formy wytwórczości i trwać wiele miesięcy. Widać duże podobieństwo z tradycyjnymi umowami (umowy sprzedaży czy umowy o dzieło), tyle, że zamiast samodzielnie zamawiać produkt, który jeszcze nie istnieje zamawiamy razem z innymi produkt, który bez naszego kolektywnego zainteresowania mógłby nigdy nie powstać.
Samo zainteresowanie produktem jest istotną informacją i aktywem dla pomysłodawcy – dzięki zdobyciu uznania i rozgłosu u przyszłych konsumentów prawdopodobnie zainteresuje też większych inwestorów.
Udziały i pożyczki
Najbardziej złożone prawnie są formy crowdfundingu, w których w zamian za płatność otrzymujemy jakąś formę udziału w finansowanym przedsięwzięciu (crowdfunding udziałowy lub – jak określa to Komisja Europejska – kapitałowy) lub odsetki od płatności traktowanej jako pożyczka (crowdfunding dłużny). Dodatkowo wyróżnia się także formy crowdfundingu udziałowego: finansowanie w oparciu o udział w zyskach i finansowanie w oparciu o dłużne papiery wartościowe oraz modele mieszane (hybrydowe).
Brak regulacji w prawie
Finansowanie społecznościowe nie jest w polskim prawie przedmiotem specjalnych regulacji. Istnieją wprawdzie niedawno unowocześnione przepisy dotyczące zbiórek publicznych, ale ich praktyczne zastosowanie do nowych form crowdfundingu jest niewielkie. Taka sytuacja stwarza z jednej strony szansę na rozwój bardzo różnych form finansowania społecznościowego, z drugiej jednak strony powoduje trudności z ustaleniem treści stosunków prawnych łączących uczestników platform crowdfundingowych, a tym samym trudności w pełnym i dokładnym ustaleniu praw i obowiązków poszczególnych użytkowników platform. Problemem może być także ustalenie dokładnej treści stosunków prawnych. W przypadku wielu platform crowdfundingowych treść stosunku prawnego łączącego finansującego z beneficjentem nie jest wystarczająco określona. Może to być potencjalne źródło kontrowersji w przypadku sporów pomiędzy finansującymi i beneficjentami.
( http://www.lex.pl/czytaj/-/artykul/raport-crowdfunding-wymaga-w-polsce-regulacji )
Prawo rzadko nadąża za nowinkami technologicznymi. Jednak choć jak wspomniano finansowanie społecznościowe nie ma jeszcze dedykowanej ustawy, to istnieją rozwiązania prawne, które to umożliwiają. Przykładowo w przypadku projektów udziałowych, mają zastosowanie przepisy przede wszystkim Kodeksu Spółek Handlowych, a także ustawy o ofercie publicznej. Swoboda umów daje dodatkową elastyczność, ale wiąże się to oczywiście również z ryzykiem. Strony zaangażowane w crowdfunding muszą mieć tego świadomość.
Popularność crowdfundingu
Z badań Komisji Europejskiej wynika, że największa aktywność w zakresie crowdfundingu występuje w Wielkiej Brytanii (w crowdfundingu pozyskano 89 milionów euro w latach 2013-2014), we Francji (19 milionów euro) i w Niemczech (18 milionów euro). Największe pojedyncze kampanie przyciągnęły w UE 6.1 mln euro (crowdfunding udziałowy) i 5 mln euro (crowdfunding dłużny).
W skali globalnej zjawisko crowdfundingu urosło od 6 miliardów USD w 2013 do ponad 16 miliardów w 2016. Ta forma finansowania najszybciej rozwija się w Ameryce Północnej, na drugim miejscu jest Azja, a po niej UE. Jest to ważna forma finansowania dla małych i średnich przedsiębiorstw i młodych firm, a te są bardzo istotne z punktu widzenia tworzenia nowych miejsc pracy, z udziałem około 42%. Według badania przeprowadzonego przez firmę Oxera, najwyższy poziom świadomości crowdfundingu występuje w UE w Niemczech (21,5%), Hiszpanii i w Polsce (16,6%).
Finansowanie społecznościowe udziałowe (kapitałowe) i pożyczkowe to formy funkcjonujące w bardzo skomplikowanym systemie prawnym, szczególnie, że często jest to finansowanie transgraniczne. Platformy obsługujące tego rodzaju finansowanie to duże innowacyjne przedsięwzięcia.
