Zarząd spółki z o.o., jej organ obowiązkowy, pełni kluczową rolę w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. Rola członka zarządu spółki polega na realizowaniu kompetencji zarządu, tj. prowadzenia i reprezentowania spółki. Czy są zatem specjalne wymagania wobec osoby pełniącej funkcję członka zarządu? Kodeks spółek handlowych dokładnie precyzuje, kto może pełnić funkcję członka zarządu w spółce kapitałowej.
Członkiem zarządu może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych (art. 18 § 1 k.s.h.). Zgodnie z art. 11 k.c. nabywa się ją z chwilą uzyskania pełnoletniości, tj. ukończenia 18 lat, lub zawarcia małżeństwa przez małoletnią kobietę (art. 10 § 1 k.r.o.). Poza tym nie można być ubezwłasnowolnionym, całkowicie lub częściowo. Wybór osoby pełnoletniej nawet częściowo ubezwłasnowolnionej na członka zarządu jest wyborem nieważnym. Ponadto podjęcie uchwały o powołaniu w skład organu spółki kogoś, kogo dotyczą zakazy pełnienia funkcji, skutkuje nieważnością uchwały, jako sprzecznej z ustawą. Jej zgodność bada sąd rejestrowy w postępowaniu o wpis do rejestru przedsiębiorców. Wydaje się też, że w przypadku błędnej weryfikacji wniosku przez sąd i w konsekwencji pozytywnego rozpatrzenia wadliwego wniosku, uchwała wspólników o wyborze członka zarządu będzie podlegać zaskarżeniu powództwem o stwierdzenie nieważności przewidzianym w art. 252 k.s.h.[1]
Członek zarządu – niekaralność
Kandydat na członka zarządu nie może też w okresie pięciu lat przed jego powołaniem być skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwa wymienione w art. 18 k.s.h. Są to czyny określone w rozdziałach XXXIII-XXXVII Kodeksu karnego oraz w art. 587, art. 590 i art. 591 kodeksu spółek handlowych. Mowa o przestępstwach:
- przeciwko ochronie informacji (art. 265-296 k.k.),
- przeciwko wiarygodności dokumentów (art. 270-277 k.k.),
- przeciwko mieniu (art. 278-295 k.k.),
- przeciwko obrotowi gospodarczemu (art. 296-309 k.k.),
- przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi (art. 310-316 k.k.),
- a także polegających na ogłoszeniu danych nieprawdziwych albo przedstawieniu takich danych organom spółki, władzom państwowym lub rewidentom (art. 587 k.s.h.),
- wystawieniu fałszywych zaświadczeń o złożeniu akcji uprawniającej do głosowania czy użyczaniu innemu akcji nieuprawniającej go do głosowania (art. 590 k.s.h.), dokonanych przy głosowaniu na walnym zgromadzeniu lub wykonywaniu praw mniejszości (art. 591 k.s.h.).
Dwa ostatnie przestępstwa w zasadzie dotyczą jednak wyłącznie zarządów w spółkach akcyjnych.
To oznacza, że tylko wskazane przepisy wymienionych kodeksów – karnego oraz spółek handlowych – wyłączają zdolność do pełnienia funkcji członka zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.[2]
Czy członek zarządu może być karany?
Popełnienie któregoś z wymienionych przestępstw przede wszystkim wyklucza możliwość powołania skazanego na stanowisko członka zarządu. Natomiast osoba, która zostanie skazana za ich popełnienie już w trakcie kadencji, automatycznie traci możliwość dalszego sprawowania danej funkcji, a jej mandat wygasa z mocy prawa.[3] Osoba taka powinna zostać niezwłocznie wykreślona z rejestru przedsiębiorców KRS.
Jeżeli wskutek utraty mandatu doszłoby do zmniejszenia liczby członków zarządu poniżej minimalnej wartości wskazanej w umowie spółki bądź skazany był jedynym członkiem organu, niezwłocznie należy powołać na jego miejsce inną osobę. W przeciwnym razie brak ten będzie paraliżował bieżącą działalność spółki, a może nawet doprowadzić do ustanowienia dla spółki kuratora rejestrowego (art. 26 ust. o KRS) lub kuratora dla osoby prawnej (art. 42 k.c.). Warto dodać, że w obu przypadkach kurator uprawniony jest do podjęcia działań zmierzających do powołania zarządu, a jeżeli okaże się to niemożliwe – do wystąpienia do sądu z wnioskiem o rozwiązanie spółki i jej likwidację.
Zakaz piastowania funkcji członka zarządu jest ograniczony czasowo i ustaje z upływem piątego roku, licząc od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego. Osoba prawomocnie skazana za przestępstwo popełnione nieumyślnie może wystąpić do sądu o zwolnienie z zakazu pełnienia funkcji lub o skrócenie czasu obowiązywania zakazu już po upływie trzech miesięcy od uprawomocnienia się wyroku skazującego (art. 18 § 4 k.s.h.).
Należy pamiętać, że brak możliwości pełnienia funkcji członka zarządu sp. z o.o. wynika z orzeczenia przez sąd zakazu zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu na podstawie przepisów Kodeksu karnego lub prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie Prawa upadłościowego.
Pomimo że przepisy nie regulują bezpośrednio tej kwestii, wydaje się, że umowa spółki może wprowadzać restrykcje w zakresie członkostwa dotyczące np. wieku, wykształcenia, czy obywatelstwa – ważne, by te ograniczenia wynikały z potrzeby prowadzenia profesjonalnej działalności oraz nie miały charakteru dyskryminacji.
Zgodnie z art. 214 § 1 k.s.h. członek zarządu nie może być jednocześnie członkiem rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej. To oznacza, że w przypadku wyboru wbrew dyspozycji tej regulacji, będzie on ipso iure nieważny.[4] Zakaz łączenia funkcji i stanowisk, dotyczący stosunków wewnętrznych w spółce, rozszerzono dodatkowo na stosunki zewnętrzne. Celem zakazu jest zapobieżenie sytuacji, w której osoby i organy były jednocześnie kontrolującymi i kontrolowanymi lub nadzorującymi i nadzorowanymi.[5]
Kto nie może być członkiem zarządu w spółce z o.o.?
Członkiem zarządu nie powinien być ponadto jednocześnie prokurent spółki bądź jej pełnomocnik, gdyż kompetencje tych podmiotów są do siebie zbliżone i niejednokrotnie się pokrywają. Dodatkowo problem pojawiłby się w sytuacji, gdyby w spółce była przewidziana reprezentacja łączna członka zarządu z prokurentem i jedna i ta sama osoba (członek zarządu będący jednocześnie prokurentem) dokonywałaby czynności za spółkę. Co więcej, to członkowie zarządu decydują o powołaniu i odwołaniu prokurenta. Członek zarządu jest bowiem jej swoistym pełnomocnikiem. Łączenie wspomnianych funkcji należy również uznać za sprzeczne z naturą spółki i rolą pełnomocnika czy prokurenta. Dopuszczenie takiej sytuacji oznaczałoby przyzwolenie na obchodzenie przepisów umowy spółki ograniczających prawo jej reprezentacji przysługujące poszczególnym członkom zarządu. Przykładowo, członek zarządu, który nie może reprezentować spółki przy czynnościach zbywania jej nieruchomości, mógłby ich dokonywać swobodnie jako pełnomocnik spółki.
Pożądane byłoby wyraźne wskazanie przez ustawodawcę zakazu łączenia funkcji członka zarządu z funkcją prokurenta i pełnomocnika. Problematyka ta rodzi w orzecznictwie i doktrynie wiele kontrowersji oraz sprzecznych opinii.[6]
[1] J. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2015, LEGALIS 2016.
[2] Skazanie prawomocnym wyrokiem w innym kraju za podobne przestępstwa również winno uniemożliwiać danej osobie sprawowanie funkcji członka zarządu. Kwestia ta nie została jednak precyzyjnie ujęta w przepisach.
[3] J. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2015, LEGALIS 2016.
[4] zob. J. Strzępka (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2015, LEGALIS 2016.
[5] zob. Kidyba, Kodeks, t. I, 2011, s. 952.
[6] zob. W. Popiołek, Komentarz do art. 205 KSH, 2013: J.P. Naworski, [w:] Potrzeszcz, Siemiątkowski, Komentarz KSH. Sp. z o.o., 2001, s. 593; G. Gorczyński, W obronie dopuszczalności udzielenia pełnomocnictwa członkowi zarządu i wspólnikowi handlowej spółki osobowej, Pr. Sp. 2005, Nr 3; Nr 12; R. Kwaśnicki, A. Rataj, Członek zarządu spółki jako jej pełnomocnik albo prokurent, Pr. Sp. 2004, Nr 9; zob. też uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 23 sierpnia 2006 r. III CZP 68/06, w której stwierdzono, że członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, uprawniony umową spółki do jej reprezentowania łącznie z drugim członkiem zarządu, może być ustanowiony pełnomocnikiem do poszczególnych czynności oraz uchwała Sądu Najwyższego z 24 kwietnia 2014 r. III CZP 17/2014