Podstawową zaletą prowadzenia działalności gospodarczej w postaci spółek kapitałowych jest ograniczenie odpowiedzialności majątkowej jej wspólników. Co do zasady bowiem wierzyciele spółki, w tym i fiskus, nie będą uprawnieni do dochodzenia jakichkolwiek należności od samych udziałowców. Jednakże zarówno Ordynacja podatkowa, jak i kodeks spółek handlowych przewidują sytuacje, w których za zobowiązania osób prawnych, w tym zaległości podatkowe, odpowiadać będą osoby działające w ramach samej spółki. Tymi osobami w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością są członkowie jej zarządu.
Przesłanki odpowiedzialności podatkowej członka zarządu w ordynacji podatkowej
Zgodnie z treścią art. 116 Ordynacji podatkowej, za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji co do zasady odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna. Zasadniczo więc, podstawą odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółki są istnienie zaległości podatkowej po stronie danej osoby prawnej, a także brak możliwości zaspokojenia roszczeń fiskusa z majątku samej spółki. Ten ostatni warunek można uznać za spełniony, jeżeli prowadzona egzekucja dotyczyła całego ujawnionego za pomocą właściwych procedur majątku, a wierzyciel wyczerpał wszystkie jej sposoby.
Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje tylko te zaległości podatkowe, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez zarządców ich funkcji. Innymi słowy fiskus będzie uprawniony do dochodzenia od członka zarządu roszczeń obejmujących należności, które spółka powinna uregulować w okresie kadencji danego zarządcy. Z punktu widzenia interesu osób zarządzających spółkami niezmiernie istotne jest więc dopilnowanie terminowego wykreślenia ich z rejestru przedsiębiorców KRS. W toku ewentualnego postepowania podatkowego przydatne może okazać się też dysponowanie kopiami dokumentów (protokołów zgromadzeń właściwych organów spółki) odwołujących daną osobę z pełnionej funkcji.
Wyjątki od odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółki
Ustanowiona w art. 116 Ordynacji podatkowej odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółki kapitałowej nie jest całkowicie nieograniczona. Ustawodawca wprowadza bowiem wyjątki od zasady, określane mianem przesłanek egzoneracyjnych. Wykazanie wyżej wspomnianych okoliczności zwalniać będzie tym samym zarządcę spółki kapitałowej z ewentualnej jego odpowiedzialności względem Skarbu Państwa. Omawianymi tu wyjątkami będzie wykazanie przez członka zarządu w toku postępowania podatkowego między innymi tego, że we właściwym czasie został złożony wniosek o ogłoszenie upadłości spółki. Wystarczającym usprawiedliwieniem będzie ponadto doprowadzenie do otwarcia w tym samym czasie postępowania restrukturyzacyjnego lub zatwierdzenie przez sąd układu z wierzycielami spółki. Ostatnią przesłanką egzoneracyjną będzie wykazanie, że ewentualne niezgłoszenie wniosku o upadłość nastąpiło bez winy członka zarządu.
Należy pamiętać, że ciężar udowodnienia powyższych okoliczności spoczywać będzie co do zasady na zarządcy spółki. Niekiedy podkreśla się jednak, że niewłaściwym jest przyjęcie założenia, o całkowitym i bezwzględnym przerzuceniu tego ciężaru na stronę ewentualnego postępowania podatkowego (członka zarządu). Należy bowiem pamiętać, że na organach ciąży obowiązek dążenia do ustalenia prawdy obiektywnej, ustanowiony m. in. w art. 122 Ordynacji podatkowej.
Charakter odpowiedzialności podatkowej członka zarządu
Odpowiedzialność członka zarządu za zaległości podatkowe spółki ma charakter odpowiedzialności osobistej. Oznacza to, że ewentualna egzekucja może być kierowana do wszystkich składników majątku zarządcy. Jest ona odpowiedzialnością subsydiarną, może tym samym zostać uruchomiona dopiero wtedy, gdy dochodzenie roszczeń z majątku spółki okaże się nieskuteczne. Skonstruowano ją również jako odpowiedzialność solidarną. W sytuacji więc, w której w zarządzie spółki kapitałowej pozostawać będą dwie lub więcej osób, każdy zarządca będzie zobowiązany do zwrotu kwoty zaległości w pełnej wysokości. Postępowanie podatkowe powinno być prowadzone względem wszystkich członków zarządu, przy czym może ono przybrać formę wielopodmiotową lub kilku odrębnych dochodzeń prowadzonych względem każdego zarządcy z osobna. Decyzja w tym zakresie pozostaje swobodnemu uznaniu organu.
W przypadku zaspokojenia roszczeń fiskusa przez jednego z członków zarządu w całości, będzie on uprawniony do dochodzenia roszczeń regresowych w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego. Mają one charakter zwrotny. W myśl art. 376 Kodeksu cywilnego, jeżeli jeden z dłużników solidarnych (członków zarządu) spełnił świadczenie treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli zaś z treści tego stosunku nie wynika nic innego, zarządca, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych. Innymi słowy, przepisy prawa cywilnego umożliwiają zawarcie przez członków zarządu danej spółki kapitałowej umowy, w której uregulowane zostanie którzy z nich i w jakich częściach będą ponosić odpowiedzialność za zaległości podatkowe kierowanych przez nich spółek. Jeżeli taki kontakt nie zostanie konkludowany, każdy zarządca będzie zobowiązany w części równej. Przy czym dług przypadający na osobę niewypłacalną rozkładać się będzie między pozostałych członków zarządu.
Podsumowanie
Członkowie zarządu spółek kapitałowych mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności za zaległości podatkowe tych spółek jeżeli egzekucja z majątku zarządzanej przez nich osoby prawnej okazała się w całości lub części bezskuteczna. Wskazana odpowiedzialność ma charakter osobisty, subsydiarny oraz solidarny. Możliwość uwolnienia się od tej odpowiedzialności uzależniona jest od wykazania przez zarządców spółek stosownych przesłanek egzoneracyjnych.
Przeczytaj także
Odpowiedzialność karna skarbowa członków zarządu, dyrektorów finansowych i księgowych
Skutki skazania członka zarządu lub dyrektora finansowego za przestępstwo skarbowe
