Zarząd na celowniku fiskusa: Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe spółki, także w licznych sprawach dotyczących obcokrajowców w Polsce
Zasady odpowiedzialności
Odpowiedzialność członków zarządu spółek kapitałowych za zobowiązania podatkowe spółki jest analogiczna do odpowiedzialności w prawie spółek handlowych, określonej w art. 299 Kodeksu spółek handlowych (KSH). Dotyczy jednak również członków zarządu spółek akcyjnych, co stanowi szerszy zakres niż w przypadku odpowiedzialności za zobowiązania cywilnoprawne. Zgodnie z art. 116 Ordynacji podatkowej (OrdPU), członkowie zarządu odpowiadają za zaległości podatkowe spółki w przypadku bezskuteczności egzekucji wobec samej spółki.
Podmiotowy zakres odpowiedzialności został rozszerzony m.in. na pełnomocników i wspólników spółek w organizacji, jeżeli spółka nie posiada zarządu. Od 1 lipca 2021 r. odpowiedzialność obejmuje także członków zarządu prostej spółki akcyjnej oraz jej odpowiednika w organizacji. W przeciwieństwie do innych osób trzecich, odpowidzialność członków zarządu nie wymaga, aby osoby te czerpały jakiekolwiek korzyści majątkowe z pełnienia funkcji.
Subsydiarność odpowiedzialności
Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania podatkowe ma charakter subsydiarny, co oznacza, że powstaje dopiero po stwierdzeniu bezskuteczności egzekucji wobec majątku spółki. Dopiero wówczas organ podatkowy może wydać decyzję o odpowiedzialności członka zarządu. Bez formalnego stwierdzenia bezskuteczności egzekucji nie jest możliwe przeniesienie odpowiedzialności na członków zarządu.
Orzecznictwo podkreśla, że stwierdzenie bezskuteczności egzekucji wymaga wyczerpania wszystkich możliwych środków egzekucyjnych. Może ono być udokumentowane m.in. postanowieniem o umorzeniu egzekucji. Ważne jest również, że odpowiedzialność członka zarządu nie może być orzeczona, jeśli brak jest dowodów potwierdzających bezskuteczność egzekucji w sposób jednoznaczny.
Zakres czasowy odpowiedzialności
Członkowie zarządu odpowiadają za zaległości podatkowe powstałe w czasie pełnienia przez nich funkcji. Decydujące znaczenie ma data upływu terminu płatności zobowiązania podatkowego. Jeżeli członek zarządu przestał pełnić swoją funkcję przed powstaniem zobowiązania, nie ponosi on odpowiedzialności za takie zaległości.
Dodatkowo w spółkach w organizacji odpowiedzialność za zaległości podatkowe ponoszą pełnomocnicy lub wspólnicy, o ile pełnomocnik nie został powołany. Od 1 lipca 2021 r. zakres ten obejmuje również członków zarządu oraz radę dyrektorów prostej spółki akcyjnej.
Zakres przedmiotowy odpowiedzialności
Zakres odpowiedzialności członków zarządu obejmuje wszystkie zobowiązania podatkowe, o których mowa w art. 107 OrdPU, w tym składki na ubezpieczenie społeczne. Istotnym ograniczeniem jest jednak to, że członkowie zarządu odpowiadają wyłącznie za zobowiązania, których termin płatności przypadał w okresie pełnienia przez nich funkcji.
Orzecznictwo wskazuje, że odpowiedzialność członków zarządu nie obejmuje dodatkowych zobowiązań podatkowych niezapłaconych przez spółkę w terminie płatności, jeżeli nie są one traktowane jako zaległości podatkowe w rozumieniu OrdPU.
Przesłanki egzoneracyjne
Członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli:
- Wykaże, że:
- Złożył wniosek o ogłoszenie upadłości lub otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego we właściwym czasie, lub
- Nie ponosi winy za niezgłoszenie wniosku.
- Wskaże mienie spółki, z którego możliwe jest zaspokojenie zaległości podatkowych w znacznej części.
Właściwy czas na zgłoszenie wniosku o upadłość to moment, w którym niewypłacalność spółki staje się trwała, a zgłoszenie wniosku mogłoby ochronić interesy wierzycieli. Ważne jest, aby wniosek był zgodny z wymogami formalnymi; wniosek odrzucony lub zwrócony nie uwalnia członka zarządu od odpowiedzialności.
Przesłanka braku winy może być spełniona w przypadku długotrwałej choroby, oddelegowania za granicę lub innych okoliczności uniemożliwiających zarządzanie spółką. Podział obowiązków między członkami zarządu nie wyklucza jednak odpowiedzialności, a każdy członek zarządu powinien kontrolować podstawowe sprawy finansowe spółki.
Ciężar dowodu
Ciężar dowodu w zakresie przesłanek egzoneracyjnych spoczywa na członku zarządu. Musi on wykazać istnienie okoliczności, które zwalniają go z odpowiedzialności, takich jak brak winy lub istnienie mienia spółki umożliwiającego zaspokojenie zaległości podatkowych. W praktyce jednak organy podatkowe mają obowiązek zebrać materiał dowodowy, który pozwoli na rzetelną ocenę odpowiedzialności członka zarządu.
Podsumowanie
Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółki stanowi istotne narzędzie ochrony interesów Skarbu Państwa. Jednakże przepisy przewidują liczne mechanizmy umożliwiające uwolnienie się od odpowiedzialności, pod warunkiem wykazania, że członek zarządu działał z należytą starannością lub że możliwe jest zaspokojenie wierzycieli z majątku spółki. Wprowadzenie dodatkowych regulacji dotyczących prostej spółki akcyjnej rozszerza zakres stosowania art. 116 OrdPU, co podkreśla rosnącą odpowiedzialność osób zarządzających spółkami kapitałowymi.
